All Blues – Miles Davis
Het is 1959 . De opnameband loopt. Pianist Bill Evans zet in op de 6/8-ste beat van drummer James Cobb. Saxofonisten Adderley en Coltrane zetten de zo beroemd geworden noten in. Dan komt de trompet van Miles. In 11 minuten en 33 seconden scheppen de muzikanten een meesterwerk: All Blues. Wat het nummer zo bijzonder maakt: ze ontdekken de muziek op hetzelfde moment als ze hem spelen.
Nog geen uur geleden: Miles zit in de studio aan de 30th street in New York City te wachten op zijn muzikanten: Julian “Canonball” Adderley, Paul Chambers, James Cobb, John Coltrane en Bill Evans. Gisteravond heeft Miles nog wat aanwijzingen op papier gezet. Heel summier: wat akkoorden G7, C7, Eb7, verrassend want je zou een D7 verwachten, en het aantal maten dat ze die akkoorden spelen. En een richting van melodie. De rest weet nog van niets. Ja, ze weten dat ze een plaat gaan opnemen. Geen voorbereiding, geen repetitie, maar een plaat opnemen. Voetstappen, gelach, “Cannonball” is in aantocht, met zijn guitige snor. Vanaf nu is het niet meer in zijn handen, de handen van Miles Davis, maar beslist de groep.
7 lessen van een jazzband
1. Doorbreek bestaande patronen
Jazzmuzikanten leren te improviseren door het heel veel oefenen van patronen. Korte “crips” of “licks” genaamd. Door die patronen te combineren ontstaan solo’s. Mooie solo’s, maar ook wel een beetje veilig, gemiddeld. De improvisaties die het publiek echt raken, de memorabele solo’s, ontstaan als de solist die patronen doorbreekt. Daar is lef voor nodig. En oefening. Saxofonist John Coltrane speelde bekende nummers vaak in vreemde toonsoorten, zodat hij niet kon vertrouwen op ingesleten patronen in zijn hoofd en vingers. En “Kind of Blue”, het meesterwerk van Miles Davis is grotendeels geïmproviseerd. De muzikanten hoorden pas in de studio wat ze zo ongeveer gingen spelen.
Doorbreek patronen binnen je organisatie. Laat mensen eens op een andere afdeling werken. Of laat ze voor een week van functie ruilen. Ga op excursie naar een ander bedrijf. Haal dwarse denkers naar binnen en geef ze de totale vrijheid om alles te vragen en overal wat van te vinden.
2. Omarm fouten en leer ervan
Jazzmuzikanten maken vaak fouten. De handen produceren een andere melodie dan de innerlijke stem bedoelde. Vaak heeft het publiek het niet eens door. Hoe dat komt? De muzikant hoort niet de fout, maar hoort de fout als een kans. Herbie Hancock speelde eens een verkeerd akkoord tijdens een concert. Miles Davis hoorde het. Hij dacht niet: Nee, een fout! Hij negeerde de fout echter ook niet. Hij accentueerde juist de fout door op het verkeerde akkoord door te gaan. Door de fout sloeg de band een nieuwe weg in. Miles Davis:
“When you hit a wrong note, it’s the next note that you play that determines if it’s good or bad.”
Van fouten moet je leren, maar we zijn niet heel genegen om fouten met elkaar te delen. Successen delen is veel eenvoudiger. Creëer een cultuur waar men fouten mag maken en van fouten leert. Want soms kan een fout heel waardevolle innovatie opleveren. In 1968 probeerde Dr. Spencer Silver een heel sterke lijm te ontwikkelen. Zijn innovatie mislukte echter. Hij ontwikkelde juist een zwakke, maar herbruikbare lijm. Waardeloos! Totdat in 1974 zijn collega Art Fry bedacht dat hij de lijm kon toepassen op briefjes, zodat die niet meer uit zijn muziekboek zouden vallen. De Post-It was geboren.
3. Creëer een minimale basis als uitgangspunt voor maximale flexibiliteit
Improvisaties worden gespeeld op het akkoordenschema van een nummer. Het schema staat vast en wordt steeds herhaald. Door deze gemeenschappelijke basis ontstaat de ruimte om te improviseren. De individuele muzikanten kunnen nieuwe melodieën ontdekken, omdat ze samen met de rest van de band op dezelfde basis spelen.
De belangrijkste basis van een organisatie is het waarom. Waarom doen we de dingen die we doen? Mocht je hem nog niet gezien hebben. Kijk onderstaand filmpje: Start with why.
4. Speel samen
Jazz bestaat uit soleren, maar de kracht zit in het samenspel van de band. Samenspelen is geven en nemen. Jazzmuzikanten communiceren continu. Ze luisteren naar de subtiele aanwijzingen die ze elkaar geven: een accent van de drummer of een knikje van de trompettist. Het “grooved”, zeggen muzikanten als het samenspel optimaal is. Buster Williams over samenspelen met Miles Davis:
“With Miles, it would get to the point where we followed the music rather than the music following us.”
Stimuleer directe communicatie binnen de organisatie. Stimuleer dat mensen bij elkaar binnenlopen, zodat ze van elkaar horen wat er speelt. Start elke dag met een stand-up: een korte meeting waarin teamleden aangeven waar ze mee bezig zijn en waar andere teamleden kunnen helpen. Zorg ook voor online statusupdates: working out loud. Door te vertellen waar je mee bezig bent biedt je collega’s de gelegenheid je tips te geven of vragen te stellen. Zo verspreiden nieuwe inzichten sneller door de organisatie en kun je er sneller op inspelen.
5. Wees niet bang voor chaos
Improvisatie ontstaat vaak vanuit het niets. De muzikant begint gewoon te spelen. Er is geen vooropgezet plan, geen blauwdruk. Hij kijkt niet vooruit, maar begint en kijkt terug op wat hij gespeeld heeft. Hoor je jazz voor het eerst dan lijkt het een chaos. Maar als je goed luistert blijkt er een patroon te zijn. Het patroon is niet vooraf bedacht en liet zich niet voorspelen. Het is ontstaan. Muzikanten zijn erop getraind deze patronen razendsnel te herkennen. Daardoor kunnen ze erop voort bouwen en ontstaat een coherent nummer.
Een heerlijke benaming voor de eerste fase van het innovatieproces is de fuzzy front end. Innovatie is chaos. De omgeving is zo dynamisch dat deze chaos niet te voorkomen is. De uitdaging is erop te vertrouwen dat binnen die chaos patronen ontstaan als medewerkers kunnen reflecteren op wat ze doen en daarvan leren.
6. Stimuleer rondhangen en afkijken
Jazz spelen leer je niet uit een boekje. Je leert het niet met een muziekleraar. Jazz leer je van elkaar. Door met elkaar naar oude platen te luisteren, ze na te spelen en door jamsessies met elkaar: samenspelen, gewoon doen. Zo gaan ideeën stromen en deze worden gelijk in praktijk gebracht. Jazz is een scene. Niet voor niets staan bepaalde plaatsen bekend als bakermat van goede jazz, zoals Detroit, Chicago en New York. Dit waren plaatsen waar veel muzikanten elkaar ontmoetten en samenspeelden.
Verandering binnen organisaties komt niet alleen van de innovatie-afdeling. Innovatie ontstaat overal. Stimuleer dat medewerkers elkaar ontmoeten en vertellen waar ze mee bezig zijn. Leer van wat goed gaat en van de fouten die gemaakt worden. Zo worden inzichten verspreid en kunnen ze worden gecombineerd. Afkijken moet! Ook hier geldt het voorbeeld van Post-It.
7. Leid en luister
Jazz is nette muziek, want iedereen wacht op zijn beurt. Natuurlijk is er een bandleider, maar tijdens het spelen wisselt het leiderschap. De instrumenten wisselen elkaar af met solo’s. Tijdens een solo schittert één muzikant, maar de rest van de band is minstens zo belangrijk. Ze leggen de basis waarop de solist kan improviseren. Die basis is echter flexibel, want de solist is de leider. De band moet dus heel goed kunnen luisteren en zich aanpassen aan de solo. In de jazz wordt iedereen gehoord, iedereen krijgt de ruimte zijn ideeën te spuien.
Kom daar eens mee aan bij veel organisaties. Zoveel stemmen worden niet gehoord. Wordt het niet eens tijd voor een maandelijkse jamsessie in de organisatie of, om te beginnen, op de afdeling? Hardop denken, ideeën spuien, naar elkaar luisteren en van elkaar leren. Organiseer hackathons: sessies van een of enkele dagen waarin mensen van verschillende disciplines een concept of zelfs werkend prototype ontwikkelen.
Innoveren is improviseren
Innovatie laat zich niet plannen. Innovatie moet lean, met korte iteraties en snel ontwikkelde prototypes. Innoveren is improviseren. De jazz biedt organisaties veel inspiratie. En jazznummers zijn natuurlijk heerlijke arbeidsvitaminen.
Bron: De 7 lessen zijn afgeleid uit het artikelen dat Frank Barret publiceerde in 1998: “Creativity and Improvisation in Jazz and Organizations” in het wetenschappelijke tijdschrift Organization Science.